AZ 
EN 
Buğda və buğda növləri haqqında bilmədiyiniz hər şey bu bloqda mövcuddur, buğda necə əkilir, hansı müddətdə böyüyür, hansı növləri var və sairə sualların cavabı yazımızda.
Buğda nədir, harada və nə vaxt kəşf edilib?
Buğda - qırtıckimilər fəsiləsinə aid bitki növüdür. Buğdanın kökləri saçaqlı olur, 14-40 sm arasında uzun saplaqlı bitkidir. Dünyada ən çox yetişdirilən taxıl növü məhz buğdadır. Bunun səbəbi buğdanın müxtəlif iqlim şərtlərinə göstərdiyi uyum, qidalandırıcı xüsusiyyəti, xammal olaraq istifadə olunan sahənin genişliyidir. Buğdа həmçinin dünyada başlıca ərzаq bitkisidir və əkin sаhəsinə görə dünyada ilk yeri tutur.
Buğda toxumlarının sifarişi və çatdırılması
gubre.az müxtəlif növ yerli və xarici toxumların, o cümlədən ən keyfiyyətli buğda toxumlarının satışını həyata keçirən aqrar ticarət şəbəkəsidir. gubre.az fermerlərin buğda toxumu sifarişlərinin Azərbaycanın 200-dən çox bölgəsində fəaliyyət göstərən satış mərkəzlərindən birbaşa təsərrüfatlara çatdırır.
gubre.az eyni zamanda keyfiyyətli gübrə növləri, bitki dərmanları və yem bitkisi toxumlarının da satışını həyata keçirir.
gubre.az-dan toxum, gübrə və bitki dərmanları sifariş etmək üçün sadəcə iki addımla saytda QEYDİYYATDAN KEÇmək kifayətdir. gubre.az saytında qeydiyyatdan keçərək, siz təsərrüfatınızın ehtiyacı olan hər şeyin ən yüksək keyfiyyətlisini ünvanınıza sifariş edə bilərsiniz.
gubre.az həmçinin fermerlərimizin öz sahələrindən yüksək məhsuldarlıq əldə etmələri üçün onlara pulsuz aqronom məsləhəti də göstərir. Təsərrüfatçılarımız istədikləri sualların cavablarını almaq üçün 828 qısa nömrəsinə zəng edə bilərlər.
Hansı buğda növləri var, Azərbaycanda hansı buğda sortları becərilir?
Buğdаnın iki botaniki növü gеniş yаyılıb: yumşаq və bərk buğdа.
Yumşаq buğdаnın sünbülü bоş, qılçıqlı, dənin rəngi qırmızı, qəhvəyi və sаrı, kоnsistеnsiyаsı yаrımşüşəvаri, şüşəvаri və unlu оlur. Həm pаyızlıq və həm də yаzlıq yumşаq buğdа bеcərilir. Yumşаq buğdаdаn аlınаn un əsаsən çörəkçilikdə, аz miqdаrdа isə mаkаrоn istеhsаlındа istifаdə оlunur.
Bərk buğdаnın sünbülü dоlu, dəni uzunsоv sаrı, аçıq və yа tünd kəhrаbа rəngində, kоnsistеnsiyаsı isə şüşəvаri оlur. Bərk buğdаdаn dənəvər və mаkаrоn unu istеhsаl еdilir. Yumşаq buğdаnın 9 növü, bərk buğdаnın 10 növü vаr.
Əkilib-biçilən ilk bitkilərdən olan buğda eramızdan əvvəl 7-8-ci əsrlərdə illərdə Qərbi Asiyada yetişdirilməyə başlanıb.
Dünyada buğda istehsalının böyük hissəsi ABŞ və Kanadanın prerilərində, Argentinanın pampalarında, Rusiyanın steplərində və Avstraliyanın, Qazaxıstanın, Ukraynanın çöllərində yığılır. Buradakı ixtisaslaşdırılmış buğda təsərrüfatları dünyanın taxıl mənbəyi sayılır. Buğda istehsalına görə Çin dünyada ilk yerdə durur. Dünyada ən iri buğda ixracatçıları ABŞ, Kanada, Avstraliya, Fransa və Argentinadır. Buğdanın yarıdan çoxunu Afrika, Asiya və Latın Amerikası ölkələri ərzaq məqsədi ilə idxal edir. Qərbi Avropa və Yaponiya əsasən yem taxılı idxal edir.
Azərbaycanda becərilən buğda növləri hansılardır?
Yumşaq buğda (Triticum aestivum), Bərk buğda (Triticum durum)
Azərbaycanın buğda sortları
Sevinc, Arzu, Yaqut, Zoğal buğda, Pirşahin, Gürgənə, Murov, Bolbuğda, Uğur, Qızıl buğda, Ruzi, Qırmızı buğda, Səba, Şərq, Bahar, Mirbəşir128, Məhsuldar, Fərəhim-2012, Zərdabi, Azəri, Birlik, Turan, Arandəni, Qarabağ, Arazbuğdası (Eritrospermum 1335/2), Aran, Xırdabuğda, Bərəkətli-95, Kosabuğda, Əlincə-84, Zərdəbuğda, Mirbəşir-50, Kəlkəntüm, Nurlu-99, Araz, Murov-2, Naxçıvan, Əzəmətli-95, Azərbaycan-1, Qromaçevski, AzETƏİ, Qaraqılçıq-2, Azərbaycan, Apulikum 82/1, Tale-38, Mingəçevir, Əkinçi-84, AzKTİ-7, Şəki-1, Qafqaz Lukyanenko, Qırmızıgül-1, Ağbuğda, Şiraslan-23, Ağbuğda-13, Rojanovski, Pərzivan, Muğan, Qiymətli-2/17, Tərtər, Qobustan, Pərzvan-1, Mirvari, Ulvi
Payızlıq buğdanı nə vaxt səpmək lazımdır?
Payızlıq buğdanın səpilməsi dağlıq ərazilərdə dəniz səviyyəsindən 1000–1400 m yüksəkliklərdə sentyabrın 3-cü ongünlüyününü axırlarında başlanır. Bundan aşağı hündürlüyə malik olan ərazilərdə səpin oktyabr ayında həyata keçirilir. Hündürlüyün azalması ilə əlaqədar olaraq səpin prosesi oktyabrın 1 və 2-ci ongünlüyün qədər uzana bilir. Respublika ərazsinin çox böyük hissəsində payızlıq buğdanın səpini oktyabrın 25-nə qədər yekunlaşır. Bəzən müxtəlif səbəblər üzündən xüsusən düzən ərazilərdə payızlıq buğdanın səpin kampaniyası uzanır ki, bu da öz növbəsində cücərmə fazasının gecikməsinə səbəb olur. Bunun ən əsas səbəbi isə düzən ərazilərdə rütubət çatışmazlığıdır.
Buğda toxumu neçə günə cücərir?
Azərbaycanda çoxillik məlumatların təhlilinə əsasən, buğda toxumunun cücərməsi 13-27 gün davam edir. Eyni zamanda düzənlik rayonlarda onun davamiyyəti daha çox olur. Belə ki, Kür-Araz ovalığında, Kiçik-Qafqazın dağətəyi hissələrində Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacının dağətəyi hissələrində, Naxçıvanın düzən ərazilərində bu fazanın davamiyyəti 20 günə qədər olur. Payız aylarının daha soyuq keçdiyi ayrı-ayrı illərdə səpin cücərmə fazası 30-35 günə qədər davam edə bilir.
Payız ayları daha rütubətli keçən illərdə, xüsusən səpindən əvvəl və ya səpin dövründə yağıntı düşərsə, cücərmə fazası da müvəffəqiyyətlə gedir və bitki vaxtında cücərir. Beləliklə, payızda səpinin gecikməsinin səbəbini ya həmin dövrdə atmosfer yağıntılarının az düşməsi ya da səp-suvar kimi aqrotexniki tədbirin gecikməsində və ya aparılmasında axtarmaq lazımdır.
Payızlıq buğdada kollanma nə vaxt başa çatır?
Payızlıq buğdanın kollanma fazası 50-80% hallarda payız fəslində, yəni noyabrda və ya dekabrın əvvəllərində başa çatır. Bu inkişaf fazası adətən havanın orta sutkalıq temperaturunun 30C-dən aşağı keçməsinə qədər (bu göstərici, payızlıq buğdanın bioloji minimum temperaturu hesab edilir) başa çatır.
Bəzi soyuq illərdə bu proses qışda, bəzən isə yazın əvvəllərində başa çatır. İlk kollanma sentyabrın axırı, oktyabrın əvvəllərində təsadüf etməklə, dağlıq ərazilərdə başlayır. Böyük və Kiçik Qafqazın dağətəyi hissələrində bu faza noyabrın III ongünlüyündə Kür-Araz ovalığında isə dekabra təsadüf edir.
Buğda əkinində qış sakitliyi dövrü nədir, neçə gün davam edir?
Qış sakitliyi dövrü payızlıq bitkilər üçün havanın orta sutkalıq temperaturunun payızda 30C-dən aşağı, yazda isə həmin həddən yuxarı keçməsi müddəti qəbul edilir.
Azərbaycan ərazisində, xüsusən düzənlik hissələrdə nisbi qış sakitliyi dövrü müşahidə edilir. Çünki qışda belə ayrı-ayrı günlərdə, yəni havanın orta sutkalıq temperaturunun 30C-dən yuxarı olduğu dövrlərdə vegetasiya davam edir. Bəzən isə hətta bir inkişaf fazası digəri ilə əvəz olunur.
Bu dövr təqribən 2-3 ay davam edir və ümumi vegetasiya müddətinin 25-40%-ni əhatə edir. Respublikanın cənub-şərqində yerləşən Lənkəran ovalığında isə bu faza çox qısa müddəti əhatə edir, bəzən isə ümumiyyətlə orada qış sakitliyi dövrü heç müşahidə olunmur. Buna görə də respublikanın dağətəyi və alçaq dağlıq hissələrində bu dövrü nisbi qış sakitliyi dövrü adlandırmaq daha doğru olardı.
Buğda nə vaxt sünbüllənir, sünbüllənmə fazası nədir?
Payızlıq buğdanın məhsuldarlığında çox mühüm rol oynayan bu inkişaf fazası respublikanın bütün ərazisində may ayında müşahidə olunur və əvvəlki fazada olduğu kimi burada da şaquli zonallıq qanunu tamamilə gözlənilir. Sünbülləmə ilk olaraq 25 apel-5 mayda Kür-Araz ovalığında və dağətəyi maili düzənliklərdə müşahidə olunur.
25 maya qədər bu faza Kiçik Qafqazda və Böyük Qafqazın şimal yamacında 1000–1300 m hündürlüklərdə, şimal-şərq yamacda 700 m yüksəkliklərə qədər ərazilərdə, Talışda 1000 m hündürlüklərdə. Naxçıvanda isə daha yüksək ərazilərdə başa çatır. Ən hündür yerlərdə isə sünbülləmə fazası mayın III ongünlüyündə başa çatır.
Payızlıq buğdanın tam vegetasiya dövrü (səpindən yetişməyə qədər) ovalıq-düzənliklərdə və eləcə də dağətəyi hissələrdə 230-250 gün, dağlıq hissələrdə isə 280-300 gün davam edir. 230 günlük izoxətt Şirvan, Cənub-Şərqi Şirvan, Qarabağ, Muğan və Mil düzlərini, həmçinin Abşeronu əhatə edir. Dağlara doğru vegetasiyanın davamiyyəti bir qədər artır. Belə ki, 280 günlük izoxətt 800–1000 m hündürlükləri, 290-300 günlük izoxətt isə 1200–1400 m və daha yüksək əraziləri əhatə edir. Dağlıq ərazilərdə hündürlüyün hər 100 m artması ilə vegetasiya dövrünün ümumi davamiyyəti Böyük və Kiçik Qafqazda 5-6 gün, Talışda 5-7 gün, Naxçıvanda 2-4 gün uzanır. Orta dağlıq zonada payızlıq buğdanın ümumi vegetasiya dövrünün uzunluğuna, ərazinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyündən başqa yamacların istiqaməti də böyük təsir göstərir.